بررسی تجربه ی دینی در شعر شهریار با تکیه بر الگوی ویلیام جیمز

با توجّه به کاهش قدرت، و رواج و حضور روز افزون دین در دنیای امروزی، و به دنبال آن با بروز چالش‏ها و مباحثی میان دین و مدرنیته، جامعه‏شناسان وروان‏شناسان به دفاع از کاردکردهای دین و دینداری و آثار معنوی و تربیتی دین پرداختند، که سبب شکل‏گیری دانش‏های جدیدی، نظیر جامعه‏شناسی دین و روان‏شناسی دین در حوزه‏ی دین پژوهی شد. دانشمندان این دو حوزه کوشیدند تا نظریه‏ها و راه حل‏هایی برای پیشبرد اهداف دین، و عینیّت بخشیدن به آثار و پیامدهای دین و دینداری در سازمان روانی و رفتار آدمی، و مناسبات اجتماعی ارائه نمایند. از این رو، ابعاد و ویژگی‏های مختلفی برای دین مطرح نموده، و آن را به عنوان پدیده‏ای چند بُعدی معرفی کردند. یکی از مهم‏ترین ابعاد دینداری، بُعد تجربی دین است، که قول به اصالت تجربه‏ی دینی را می‏توان واکنشی دیندارانه به نقد دین در دوره‏ی مدرن دانست.پیش آهنگان طرح آن که متفکّران غربی بودند، سرآغاز دین و دیانت را احساسات و عواطف و نوعی تجربه‏ی درونی قرار دادند و آن را منبعی برای شناخت دانستند. تجربه‏ی دینی از عناصر مشترک همه‏ی ادیان است، که برخی از دین پژوهان برای آن شاخص‏ها و مولّفه‏های ویژه‏ای برشمرده‏اند. از جمله‏ی این پژوهشگران، ویلیام جیمز است که تجربه‏ی دینی را دارای چهار شاخص 1. کیفیّت معرفتی 2. بیان ناپذیری 3. انفعال و 4. ناپایداری می‏داند. استاد شهریار به عنوان یک مسلمان شیعی مذهب و عارف مسلک، صاحب تجربه‏های دینی است. بر اساس مولّفه‏های ویلیام جیمز، تجربه‏ی دینی شهریار از نوع اشراق، و کشف و شهود است. او در لحظات تجربه‏ی دینی آن چنان در مقام استغراق بوده که اراده‏اش از وی سلب شده و تسلیم محض مکاشفات است، و به دلیل زودگذر بودن کشف و ناتوانی زبان در انتقال احساس،از بیان تجربه‏ی دینی و روحانی خویش در برخی موارد، تا حدودی اظهار ناتوانی کرده است.